Thần học nghĩ gì về trí tuệ nhân tạo

Thứ bảy - 27/12/2025 05:12 | Tác giả bài viết: G. Võ Tá Hoàng | 33

Việc AI từng bước đi vào đời sống hằng ngày, của từng cá nhân cũng như của các cộng đồng, đang dẫn chúng ta đến một cuộc cách mạng xã hội, mà Đức Giáo Hoàng Lêô đã chỉ ra rằng Giáo hội có bổn phận phải quan tâm

Thần học nghĩ gì về trí tuệ nhân tạo

Trí tuệ nhân tạo có thể có vị trí nào trong thế giới quan kitô giáo?

Tôi tự hỏi: trí tuệ nhân tạo có thể giữ vị trí nào trong thế giới quan Kitô giáo? Nó chỉ là một công cụ —như sách vở, điện năng hay internet — hay nó buộc chúng ta phải xem xét lại về nhãn quan nhân học của mình?

Nếu một ngày nào đó AI có thể chăm sóc một bệnh nhân, giảng một bài giảng, dạy học cho một đứa trẻ… thì chúng ta là ai trong mối tương quan với nó? Và làm thế nào để phân biệt tiếng nói của Thánh Thần với tiếng nói của một cỗ máy?

Cha Valerio Mauro, giáo sư Thần học Bí tích, trả lời.

Câu hỏi của độc giả chạm đến một trong những điểm nhạy cảm nhất của sự biến đổi mà nhân loại đang trải qua trong giai đoạn lịch sử hiện nay. Tôi xin chia sẻ theo cách đơn giản, không có tham vọng đi xa hơn một cuộc trao đổi mang tính suy tư, cởi mở cho những đào sâu tiếp theo của những chuyên gia giỏi hơn trong lãnh vực này.

Trong những gì tôi nói ở đây, phần nào đã hàm chứa viễn tượng mà tôi tin rằng chúng ta sẽ được mời gọi đảm nhận: trí tuệ nhân tạo (nay thường được gọi là AI) không thể bị giản lược thành một công cụ thuần túy, như một dụng cụ bất kỳ mà không gây ra những hệ quả sâu rộng đối với đời sống nhân loại. Câu nói nổi tiếng của Đức Thánh Cha Phanxicô, được lặp lại nhiều lần trong nhiều bối cảnh khác nhau, đã nêu bật sự chuyển biến đang cuốn hút chúng ta suốt vài thập niên qua: “Chúng ta không sống trong một thời đại của những thay đổi, nhưng trong một sự thay đổi của cả một thời đại”.

Việc AI từng bước đi vào đời sống hằng ngày, của từng cá nhân cũng như của các cộng đồng, đang dẫn chúng ta đến một cuộc cách mạng xã hội, mà Đức Giáo Hoàng Lêô đã chỉ ra rằng Giáo hội có bổn phận phải quan tâm. Vị tiền nhiệm của ngài, Đức Giáo Hoàng Lêô XIII, đã từng đối diện với cuộc cách mạng công nghiệp của nửa sau thế kỷ XIX và đã thúc đẩy Giáo hội suy nghĩ lại sứ mạng loan báo Tin mừng trước những biến đổi xã hội thời bấy giờ, do việc đưa máy móc vào sản xuất công nghiệp. Đối diện với bối cảnh ấy, ngay từ những can thiệp đầu tiên, Đức Lêô XIV đã cảnh báo tính cấp thiết của việc Giáo hội phải đối diện với sự biến đổi hiện nay, vốn còn triệt để hơn cả thời đó. Thật vậy, như độc giả đã gợi ý trong câu hỏi của mình, AI không chỉ đặt ra một vấn đề xã hội mới, mà còn thúc đẩy chúng ta phải đối diện với vấn đề nhân học.

Không phải là sự gia tăng cơ giới hóa làm đảo lộn đời sống con người, nhưng chính là các thuật toán, những thứ mà người ta giao phó các quyết định và can thiệp trong mạng lưới xã hội vốn cấu trúc nên đời sống hằng ngày.

Ngay từ năm 1964, lý thuyết gia về truyền thông Marshall McLuhan đã đưa ra câu nói nổi tiếng: “The medium is the message / Phương tiện chính là thông điệp”, nhằm cho thấy phương tiện truyền thông không hề trung lập đối với nội dung được truyền tải. Ngày nay, chúng ta đang chứng kiến một sự tăng tốc trong việc biến đổi mọi tiến trình truyền thông đến mức, diễn giải lại tư tưởng của McLuhan, tôi mạo muội nói rằng: “phương tiện chính là sứ giả”, là “chủ thể” gửi đi thông điệp. AI không còn là một phương tiện trung lập đơn thuần của một nội dung mà con người chia sẻ với nhau. Một sự chuyển biến mang tính thời đại đang diễn ra, âm thầm nhưng thấm nhập vào mọi thực tại. Cuộc cách mạng hiện nay không nằm ở tốc độ tính toán hay số lượng câu trả lời được tìm thấy, mà ở tác động của nó trên nhãn quan đạo đức và biểu tượng của cộng đồng xã hội.

AI không chỉ làm thay đổi kỹ thuật cách giả tạo, mà còn đang tái định nghĩa chúng ta là ai, chúng ta nghĩ gì, chúng ta đang nghĩ rằng điều gì đó đúng hay sai, từ đó tác động đến hành vi, phán đoán và các chọn lựa, kể cả những chọn lựa mang ý nghĩa luân lý. Những rủi ro rõ ràng không thể che khuất những cơ hội mà AI mang lại. Tóm lại, xuyên suốt lịch sử nhân loại, mọi tiến bộ khoa học và kỹ thuật đều mở ra những cơ hội mới để cải thiện chất lượng cuộc sống, đồng thời cũng dẫn đến những cách sử dụng tàn khốc chính những thành tựu khoa học ấy. Hãy cứ nghĩ đến phân hạch hạt nhân để có thể sử dụng nó hoặc đưa nó vào thực tế thì rõ.

Tôi cảm thấy mình dường như bắt gặp được, giữa những luồng suy nghĩ cứ nối đuôi nhau dồn dập, một câu hỏi về việc làm sao để có thể đối mặt với «cuộc khủng hoảng / cơ hội» này, nếu không gọi mời đến một nhân loại biết phát triển sự liên kết các ý hướng, ý thức về một hành trình chung? Có thể nói rằng, tất cả chúng ta đều kết nối với nhau, và cần phải khám phá ra một cách thức mới để trải nghiệm các mối quan hệ giữa cá nhân với cá nhân, giữa cá nhân với các cơ cấu xã hội.

Trong nhãn quan nhân học truyền thống, trí tuệ và chủ tâm vốn chỉ dành riêng cho con người. Ngày nay, thông qua sự phát triển của AI, chúng trở thành một phần của mọi chủ thể được công nhận là như thế, dù là động vật hay máy móc. Vậy con người thì sao? Đứng trước xu thế của một lối tư duy có thể cào bằng mọi chủ thể, truyền thống Kitô giáo có thể đưa ra một khái niệm để bảo vệ tính độc nhất của con người: nhân vị, một điều gì đó lưu giữ những giá trị cao cả hơn so với các cá thể khác.

“Con người là chi mà Chúa nhớ đến?” — tiếng kêu của Thánh Vịnh gia vẫn vang vọng như một câu hỏi còn bỏ ngỏ. Sẽ không có thuật toán nào cho chúng ta câu trả lời, mà chính là can đảm để cùng nhau đặt ra một câu hỏi khác, sâu xa hơn, về cảm thức, về ý nghĩa và mục tiêu: chúng ta muốn đi về đâu? Chính tương lai đang chờ đợi chúng ta sẽ đưa ra câu trả lời. Và chắc chắn, sau cùng, tương lai ấy sẽ là Đức Kitô. Nhưng đó là câu trả lời của đức tin, mà chỉ chúng ta mới có thể gìn giữ trong lòng mình và hiến trao cho toàn thể nhân loại, để cùng nhau xây dựng một tương lai tạm thời, nhân bản nhất có thể.

G. Võ Tá Hoàng
nguồn https://www.toscanaoggi.it/

Tags: Thần học, trí tuệ nhân tạo, G. Võ Tá Hoàng

Những tin cũ hơn